Cholesterol
Dieta wysokotłuszczowa, obfitująca w cholesterol może powodować szereg zaburzeń metabolicznych, w tym przewleką chorobę zapalną, jaką jest miażdżyca tętnic. Wbrew powszechnym negatywnym skojarzeniom, zarówno tłuszcz, jak i cholesterol, w odpowiednich ilościach jest nam potrzebny do prawidłowego funkcjonowania. Często słyszymy o „dobrym” i „złym” cholesterolu – co więc kryje się za tymi pojęciami?
Termin „lipidy” najczęściej utożsamiany jest z „tłuszczami”, co nie jest do końca trafne. Tłuszcze stanowią podgrupę lipidów, nazywaną triacyloglicerolami, a do innych podgrup zaliczyć można m.in. fosfolipidy, w tym sterole, np. cholesterol.
Tłuszcze z pożywienia (zarówno w postaci masła, margaryny, czy oleju, jak i te „ukryte” – w mięsie, mleku i innych produktach) to w przeważającej ilości triacyloglicerole (inaczej nazywane trój glicerydami, TG), degradowane w przewodzie pokarmowym do monoacylogliceroli i wolnych kwasów tłuszczowych. Po wchłonięciu do komórek ścian jelita, ulegają ponownej estryfikacji do triacylogliceroli i po kondensacji z lipoproteinami, w postaci chylomikronów wydzielane są do naczyń chłonnych, skąd transportowane są m.in. do wątroby, płuc, serca, mięśni i innych organów.
Cholesterol w diecie zawarty jest wyłącznie w produktach zwierzęcych (m.in. mięsie, mleku, jajkach). Po emulgacji i estryfikacji z wolnymi kwasami tłuszczowymi w obecności soli kwasów żółciowych, ulega wchłonięciu do komórek jelita, gdzie podobnie jak trójglicerydy, tworzy chylomikrony i w tej postaci trafia na naczyń chłonnych.
Chylomikrony zatem transportują wchłonięte TG, cholesterol i inne lipidy do tkanek obwodowych – najpierw przez układ chłonny, a dalej przez krew. Krążące we krwi chylomikrony osadzają się na powierzchni śródbłonka naczyniowego, gdzie enzym lipaza lipoproteinowa hydrolizuje je do wolnych kwasów tłuszczowych i glicerolu. Związki te po wejściu do komórek tłuszczowych, są ponownie zamieniane w triacyloglicerole i w takiej postaci magazynowane.
Między komórkami wątroby i innych tkanek zachodzi ciągła wymiana cholesterolu i TG, które są transportowane przez krew w postaci lipoprotein.
VLDL (very low density lipoproteins) – lipoproteiny o bardzo małej gęstości, powstają w wątrobie z endogennych lipidów i transportują ich nadmiar z wątroby do tkanek. Same w sobie nie są aterogenne, ponieważ są zbyt duże, jednak po osadzeniu na powierzchni śródbłonka naczyniowego stopniowo tracą TG i zamieniają się w lipoproteiny o pośredniej gęstości (IDL, intermediate density lipoproteins), a następnie w LDL (low density lipoproteins), czyli lipoproteiny o małej gęstości, potocznie zwane „złym cholesterolem”. Cząsteczki LDL odpowiedzialne są za dostarczanie cholesterolu, fosfolipidów i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach do tkanek, jednak po posiłkach wysokoenergetycznych, zawierających dużą ilość kwasów tłuszczowych nasyconych, są silnie miażdżycogenne. W czasie przechodzenia przez komórki śródbłonka naczyń tętniczych, LDL zostają utlenione, mogąc uszkadzać komórki śródbłonka i przyczyniać się do powstawania ognisk zapalnych i rozwoju blaszki miażdżycowej. Ich wysokie stężenie jest niekorzystne i może sugerować zbyt dużą podaż cholesterolu w diecie.
Za transport cholesterolu „w drugą stronę” – z komórek do wątroby, gdzie jest on degradowany i usuwany z organizmu, odpowiadają lipoproteiny o dużej gęstości – HDL (high density lipoproteins). Dzięki ich działaniu nadmiar cholesterolu z komórek i krążenia jest odprowadzany, a poziom cholesterolu ulega obniżeniu, dlatego HDL zwane są potocznie „dobrym cholesterolem”.
Należy podkreślić, że cholesterol zawarty w produktach spożywczych, nie dzieli się na „dobry” i „zły” – są to jedynie potoczne nazwy lipoprotein, czyli cząsteczek transportujących go we krwi, związane z kierunkiem transportu (do tkanek lub z tkanek do wątroby). Wykonując badanie profilu lipidowego krwi (lipidogram) ważny jest zatem nie tylko całkowity poziom cholesterolu we krwi (optymalnie <190mg/100 ml), ale również stężenie „dobrego cholesterolu” HDL (>60 mg/100ml) oraz stosunek cholesterolu LDL do cholesterolu HDL (prawidłowy <4). Spożycie zbyt dużej ilości cholesterolu, ale także tłuszczu ogółem, w tym szczególnie nasyconych kwasów tłuszczonych zwiększają właściwości prozakrzepowe krwi i powstawanie miażdzycogennych cząsteczek cholesterolu LDL we krwi oraz podwyższenia ich stosunku w krążeniu względem cząsteczek HDL.
Oczywiście tłuszcz jest nośnikiem smaku, a jego niedobór w diecie jest równie niekorzystny, jak nadmiar. Pamiętać należy jednak o spożywaniu go z umiarem i odpowiedniej jakości. Pacjentom z miażdżycą zaleca się zatem ograniczenie w diecie produktów o wysokiej zawartości tłuszczu nasyconego oraz cholesterolu, a także unikanie smażenia, grillowania i pieczenia z dodatkiem tłuszczu lub dodawania go do potraw (np. ziemniaków) na talerzu. Dobrym źródłem tłuszczu w diecie są ryby morskie, orzechy lub wysokiej jakości miękkie margaryny, które spożywane w racjonalnych ilościach pozwolą nam uniknąć wielu problemów zdrowotnych.
Autor: Urszula Somow – dietetyk
(4 głosów, średnia: 4,00)
Loading...
